Page 116 - egitim-ve-ogretim-hakki-1

28) Anayasa’nın 18. maddesinde, hiç kimsenin zorla çalıştırılama-
yacağı ve angaryanın yasak olduğu; şekil ve şartları kanunla düzenlen-
mek üzere hükümlülük veya tutukluluk süreleri içindeki çalıştırmalar,
olağanüstü hâllerde vatandaşlardan istenecek hizmetler, ülke ihtiyaç-
larının zorunlu kıldığı alanlarda öngörülen vatandaşlık ödevi niteli-
ğindeki beden ve fikir çalışmalarının zorla çalıştırma sayılamayacağı
belirtilmiştir.

Madde gerekçesinde çalışmanın, iş görmenin kişinin serbest irade-
siyle yüklendiği bir faaliyet, bir yük olduğu, bu yükün kişiye zorla ka-
bul ettirilmesinin, kendisinin, iradesi dışında bir faaliyette bulunmaya
mecbur bırakılmasının hem kişi hürriyetiyle bağdaşmayan bir husus
olduğu hem de bu duruma sokulan kişi için bir eziyet teşkil ettiği bu
nedenle de maddenin birinci fıkrasının zorla çalıştırmayı yasakladığı
belirtilmiştir. “Angarya” ise, kişinin emeğinin karşılığını almadan zor-
la çalıştırılması olarak tanımlanmıştır.

29) Yukarıda belirtildiği üzere, Anayasa’nın 18. maddesinin gerek-
çesinde angarya, kişinin emeğinin karşılığını almadan zorla çalıştırıl-
ması olarak tanımlanmıştır. Anayasa Mahkemesinin çeşitli kararların-
da da angarya, bir maldan ya da bir kişinin çalışmasından karşılıksız
yararlanma biçiminde tanımlanmıştır.
Anayasa’da “zorla çalıştırma” yasaklanmakla birlikte bu kavramın
tanımı yapılmamıştır. Bu kavramın tanımı ve içeriği belirlenirken, te-
mel insan haklarına ilişkin uluslararası sözleşmelerden ve ilgili ulusla-
rarası otoritelerin yorum ve uygulamalarından yararlanılabilir.

30) Zorla çalıştırma yasağına ilişkin uluslararası kurallar, 29 Nu-
maralı Cebri ve Mecburi Çalıştırmaya İlişkin ILO Sözleşmesi’nde dü-
zenlenmiştir. Anılan Sözleşme’nin 2. maddesinde ve Avrupa İnsan
Hakları Mahkemesince (AİHM) de Avrupa İnsan Hakları Sözleşme-
si’nin 4. maddesinde yer alan zorla çalıştırma yasağının kapsamının
belirlenmesinde esas alınan tanıma göre, zorla çalıştırma, “herhangi
bir kişinin ceza tehdidi altında ve bu kişinin tam isteği olmadan mec-
bur edildiği tüm iş veya hizmetleri” ifade etmektedir. Buna göre, zor-
la çalıştırmadan söz edilebilmesi için, kişinin ceza tehdidi altında ve
rızası bulunmaksızın çalıştırılması gerekmektedir (AYM, E.2011/150,
K.2013/30, 14/2/2013).

KAMU DENETÇILIĞI KURUMU 111