Page 394 - 2021 Yıllık Rapor

TÜRKİYE BÜYÜK MİLLET MECLİSİ KAMU DENETÇİLİĞİ KURUMU

Bu şikâyet başvuruları incelendiğinde ise, şikâyetlerin vatandaşlık başvuru sonuçlarının
gecikmesinden kaynaklandığı veya süreç hakkında bilgi almak ya da vatandaşlık başvuru
sürecinin hızlandırılması adına Kurumumuza müracaat edildiği görülmüştür.
Vatandaşlığı, belirli bir devlet ile kişi arasında karşılıklı hakların ve yükümlülüklerin
düzenlendiği hukuksal bir bağ olarak tanımlamak mümkündür. Her şeyden önce insan
hakkı olan vatandaşlık bağının, birtakım hukuki sonuçları vardır. Diğer bir ifadeyle,
vatandaş olunmakla kişiler üzerine kimi sorumluluklar da yüklendiği gibi bir devletin
vatandaşı olmakla ayrıcalıklar, haklar da elde edilir. Örneğin, Anayasa’da seçme, seçilme,
siyasi faaliyette bulunma, kamu hizmetlerinde çalışma, cumhurbaşkanı olma, vergi
verme, sınır dışı edilmeme, diplomatik korunma gibi haklar sadece Türk vatandaşlarına
tanınmıştır.
Bilindiği üzere bir insan hakkı olan vatandaşlık aslen kazanılabileceği gibi sonradan
da kazanılabilir. Vatandaşlık bağının kurulması devletin egemenliği ile alakalıdır.
Vatandaşlık bağının kurulmasıyla ilgili esasların yer aldığı vatandaşlık kanunları,
kişilerin hangi hukuki nedenler ile hangi durumlarda vatandaşlığa kabul edileceğini
düzenler. Bir devlet, egemenliğinden kaynaklı yetkiler sayesinde kimlerin vatandaşı
olabileceğini, kimlerin çıkarılacağını belirleme yetkisine sahiptir.

Türk vatandaşlığının kazanılmasına ve kaybına ilişkin hükümler ise, 5901 sayılı Türk
Vatandaşlığı Kanunu’nda düzenlenmiştir. Sonradan kazanılan Türk vatandaşlığı,
yetkili makam kararı veya evlat edinilme ya da seçme hakkının kullanılması ile
gerçekleşmektedir. Yetkili makam kararı ile Türk vatandaşlığının kazanılması yollarından
birisi de vatandaşlığın evlenme yoluyla kazanılması ya da istisnai yolla vatandaşlık
ihdasıdır.
Kanun’da vatandaşlık için müracaat şartları belirlenmiş, ancak vatandaşlık başvurusu
yapmak için gerekli olan şartlara sahip olmanın kişiye vatandaşlık elde etme noktasında
bir hak vermediğini özel olarak belirtmiştir.
Vatandaşlıkla ilgili düzenlemelerin devletin egemenlik yetkisinin bir sonucu olduğu
ve vatandaşlığın belirlenmesinde devletin mutlak bir yetkisinin bulunduğu genel
kabuldür. Bu yüzden her devletin, kimlerin kendi vatandaşı olacağını belirleme ve
bunlarla ilgili düzenleme yapma özgürlüğü vardır. Avrupa Vatandaşlık Sözleşmesi’nin 1
inci maddesi bunu açıkça ifade etmiştir. Adı geçen Sözleşme’ye göre; “Her bir Devlet,
kendi hukuku altında kimin vatandaşı olduğunu belirler. Bu hukuk, vatandaşlık
hakkındaki uygulanabilir olan uluslararası sözleşmelere, uluslararası örfe ve hukukun
tanınmış genel ilkelerine uygun olduğu sürece, diğer Devletler tarafından kabul edilir.”
Vatandaşlık devletlerin egemenlik hakkının bir tezahürü olduğu, Kanun ve gerekçesinde,
müracaat için belirlenen şartlara sahip olmanın gerektiği, ancak bu durumda vatandaşlık
verileceği anlamına gelmediği, zira herhangi bir devletin toprakları içerisinde farklı
gerekçelerle ikamet eden bir yabancıya belirli bir sürede vatandaşlık statüsü vermeye
mecbur tutulamayacağı için vatandaşlık başvurularının karara bağlanması sürecinde
inceleme ve araştırmanın yöntemi, süresi ve işleyişi ile birlikte başvuruyu kabul edip
etmeme noktasında idarenin geniş bir takdir yetkisi bulunmaktadır.

2021 YILLIK RAPOR 393