Page 69 - KAMU DENETÇİLİĞİ KURUMU

B. HAKKANİYETE UYGUNLUK DENETİMİ

Anayasanın 125 inci maddesinin birinci fıkrasında, “İdarenin her türlü eylem ve işlemlerine karşı
yargı yolu açıktır” hükmüne yer verilmiştir. Bu temel esas, idari mekanizmanın faaliyetlerinin yargı
mercileri tarafından değerlendirilmesinin önünü açmaktadır. Özellikle hukuk devleti olmanın gereği
konumundaki bu durum, temel hak ve hürriyetlerin idareye karşı korunmasında önemli bir güvence
konumundadır. Ancak yargı mercilerinin yapacağı denetim, bahse konu Anayasa hükmünün
dördüncü fıkrasında, sadece hukuka uygunluk denetimiyle sınırlanmış bulunmaktadır. Hatta yargı
yetkisinin yerindelik denetimi şeklinde kullanılamayacağı hususu da aynı düzenlemede açıkça
belirtilmiştir. Yani yargı mercileri, idari işlem ve eylemlerin denetimini yaparken idarenin yerine
geçmek suretiyle karar veremeyecektir.

Yargı denetiminin hukuka uygunlukla sınırlı tutulmuş olması, idarenin yaptığı işlem ve eylemlerin
bazı açılardan değerlendirilmesini kısıtlamaktadır. Oysaki idare, Anayasa, kanun ve alt düzenleyici
mevzuata uygun faaliyette bulunma yükümlülüğünde olmakla birlikte, tesis ettiği işlemler, icra
ettiği eylemler ve takındığı tutum-davranışlarla hukuka uygunluk denetimini aşan bir alana da
sirayet edebilmektedir. Ayrıca hukuki olduğu yönünde tereddüt olmayan birçok idari faaliyetin, adil
olmadığı yönünde kamuoyunda kimi yaklaşımların tezahür edebildiği de bilinmektedir. Bu
bakımdan, idarenin çalışmalarının tam manasıyla kontrol edilebilmesi için farklı yöntemlerin hayata
geçirilmesi önem taşımaktadır.

İşte bu noktada, Kanun koyucu, 6328 sayılı Kamu Denetçiliği Kurumu Kanununda sadece hukuka
uygunluk değil, hakkaniyete uygunluk yönünden de idarenin denetleneceğini düzenleyerek Kamu
Denetçiliği Kurumu özelinde hem bir görev vermiş hem de idari alanın denetlenmesinde yeni bir
yaklaşımı ortaya koymuştur. Hakkaniyet denetimi, kanuna veya mevzuata uygunluk anlayışından
uzaklaşan, özellikle hukukun genel ilkelerinden esinlenerek adaletli bir çözümü hedeflemektedir.
Söz konusu denetimin gerçekleştirilmesiyle, idarenin iş ve işlemlerinde somutlaşan haksız
uygulamaların, hakkaniyet gereğince yeniden değerlendirilmesi ve ileriye dönük adil
düzenlemelerin yapılması sağlanmaktadır.

Kamu Denetçiliği Kurumuna verilen bu işlevin, yönetmelik, yönerge, sirküler vb. alt düzenleyici
işlemler marifetiyle faaliyetlerini sürdüren idari teşkilatın katı ve değişmez nitelikteki bakış açısını
değiştirici bir yönü de bulunmaktadır. Bir taraftan idarenin evrensel normları iş ve işlemlerinde
gözetmesinin önü açılırken, diğer taraftan kişilerin savunuculuğu rolünün üstlenilmesiyle kamusal
vicdan kamu hizmetlerine yansıtılmaktadır.

Bu kapsamda Kurum, idarenin her türlü eylem, işlem, tutum ve davranışını başvuru üzerine
incelerken hukuka uygunluk denetimiyle yetinmeyip hakkaniyete aykırılık tespitini yapabilmekte,
böyle bir durumda tavsiyede bulunmak suretiyle idarelere yol göstermekte ve ilgililerin hak
kayıplarını en aza indirmeye çabalamaktadır. Nitekim aşağıda hakkaniyet denetiminin yapıldığı ve
ilgili idareye yönelik önerileri içerir kararların bir kısmına yer verilmiştir:

Noter İşlemlerinden Kaynaklı Ücretlerin Kredi Kartı/Banka Kartı ve İnternet Aracılığıyla
Ödenebilmesi Talebi Hakkında
Başvuran, kamu hizmetine ilişkin pek çok ödemenin internet üzerinden yahut kredi kartı/banka kartı
ile yapılabilmesine rağmen noterlik işlemlerinin sadece nakit ödeme ile yapılabildiğini, küsuratlı
ödemelerde para üstü ödenmesinde sıkıntı yaşanabildiğini belirterek vatandaşa ödeme kolaylığı
sağlamak için noter işlemlerinde kredi kartı/banka kartı ve internet ortamında ödeme yapılabilmesi
amacıyla gerekli düzenlemelerin yapılmasını ve yeni açılacak noterliklerde bu hususun ön şart
olarak zorunlu tutulmasını talep etmiştir.

65