Page 236 - yargi-ozel-raporu

len hukuk metinlerinin doğmasını sağlamıştır. Yazılı olabileceği gibi
teamül hukuku çerçevesinde de kendisine yer bulabilen anayasalar,
diğer tüm hukuk normlarının kaynağını aldığı ve meşruiyetini da-
yandırdığı temel kanunlardır.

(409) Anayasaların varlığı, tek başına, devlet organlarının sınırları-
nı çizip yetki ile görevlerini işaret ederek insanların temel hak ve
hürriyetlerini düzenlemeye yetmemektedir. Çünkü denetimin olma-
ması halinde, kuralların uygulanması yasama, yürütme veya yargı
mensuplarının vicdanına kalmaktadır. Anayasaların ifade ettiği dü-
zenlemelerin, sınırlamaların veya usulün tatbikinin denetlenmesi,
sadece incelenen somut vaka açısından değil, aynı zamanda anayasa
tarafından kurulan hukuk düzeninin selameti açısından da önem arz
etmektedir. Bu sebeple anayasalar, anayasa yargısını kabul eden ülke- Bölüm 5 Anayasa Yargısı
lerde ancak etkin bir denetim sayesinde etkisini hissettirebilir.

(410) Hukuk tarihinin incelenmesi neticesinde, anayasa yargısı uy-
gulamasının ilk örneği ABD’de karşımıza çıkmaktadır. “Marbury
& Madison Davası” olarak da bilinen uyuşmazlıkta, anayasanın üs-
tünlüğü prensibi gereğince Amerikan Federal Yüksek Mahkemesi
anayasaya aykırı mahiyette gördüğü bir özel kanun yerine, ana-
yasa kuralını doğrudan uygulayarak uyuşmazlığı çözmüş ve ana-
182
yasaya uygunluk denetimini tarihte ilk kez gerçekleştirmiştir.
Bunun ertesinde (özellikle II. Dünya Savaşı sonrasında), öncelikle
Batı Avrupa ülkeleri olmak üzere, dünyanın birçok yerinde anayasa-
ya uygunluk denetimi yayılmıştır.

(411) Türkiye açısından konuya yaklaşıldığında ise, ilk olarak 1924
Anayasasının değerlendirilmesinde yarar vardır. Anılan Anayasa,
Cumhuriyet’in ilk anayasası olması sebebiyle ayrı bir öneme sahip-
tir. Bununla birlikte anayasa yargısı bağlamında şu hükmü ihtiva
etmektedir:

“Madde 103- Anayasanın hiçbir maddesi hiçbir sebep ve bahane ile
savsanamaz ve işlerlikten alıkonamaz. Hiçbir kanun Anayasaya ay-
kırı olamaz.”

182 ONAR, Erdal, Kanunların Anayasaya Uygunluğunun Siyasal ve Yargısal De-
netimi ve Yargısal Denetim Alanında Ülkemizde Öncüler, 2003, sf. 94-101.

209