Page 238 - yargi-ozel-raporu

kamu otoritesi karşısında korunması anayasa yargısını yaygın hale
getirmiştir. 183
(416) Karşılaştırmalı hukuka bakıldığında Anayasa Mahkemesi, Av-
rupa’da İkinci Dünya Savaşından önce 1920 yılında Avusturya ve
Çek Cumhuriyeti’nde kabul edilmiş, İkinci Dünya Savaşından son-
ra ilk önce Almanya ve İtalya’da, daha sonra İspanya ve Portekiz’de
bilahare Merkezi ve Doğu Avrupa ülkelerin çoğunluğunun anaya-
sal sistemlerinde benimsenmiştir. Bu bakımdan Avusturya Anayasa
Mahkemesinin, Avrupa ülkelerinde en eski uygulama ve tecrübeye
sahip olduğu söylenebilir.
(417) Dünya ülkeleri arasında anayasallık denetiminin olduğu ülke-
ler bakımından bir modelleme yapılacaksa günümüzde yaygın ola- Bölüm 5 Anayasa Yargısı
184
rak kullanılan üç modelden bahsetmek mümkündür.
(418) Bunlardan ilki, genelde Avrupa’da uygulanan ve “merkezileş-
miş sistem” olarak adlandırılan model olup, bu modele göre, ana-
yasallık denetimi ayrı, özgün ve yetkin bir mahkeme veya konseye
verilmiştir. Avrupa modelinin bir alt modeli olan Fransız modelinde
Mahkeme niteliğinde olup olmadığı tartışmalı olan Anayasa Kon-
seyi, önleyici denetim olan ex ante denetimi esas alan bir denetim
modelidir. Avrupa’da uygulanan modeller içerisinde en yaygın olanı
Kıta Avrupa’sı modeli olan Avusturya ve Almanya modelidir. Fran-
sız modelinin aksine bu modelde önleyici denetim (ex ante), yerine
düzeltici denetim (ex post) esastır. Avrupa modelinin diğer bir alt
modeli olan ve tipik olarak Amerikan modeli veya Kıta Avrupası
modeli olarak da tarif edilemeyen İngiliz modelinde, kanunların
anayasaya uygunluk denetimini yapmak üzere bağımsız bir Anayasa

183 ATAR, Yavuz, Anayasa Mahkemesinin Yeniden Yapılandırılması, Anayasa Yar-
gısı Dergisi, C. 25, 2008, sf. 1.
184 Bu modelleme anayasallık denetimi olan ülkeler bakımından yapılmıştır. Kıta
Avrupası hukuk sisteminde bulunmakla birlikte anayasallık denetiminin bu-
lunmadığı Hollanda gibi veya anayasallık denetiminin çok sınırlı olduğu Bal-
tık ülkeleri (Danimarka, İsveç, Norveç, Finlandiya) ile Lüksemburg bu kate-
gorilendirmenin dışında yer almaktadır. Örneğin İsveç’te bulunan Yargıtay ve
Danıştay’ın eski ve mevcut üyeleri arasından oluşan Hukuk Konseyi, Lagrådet,
yasa tasarıları üzerinde hukukilik denetimi yapmakla birlikte kararları bağlayıcı
değildir. Kararları bağlayıcı olmamakla birlikte kararlarına genellikle uyulmak-
tadır.

211