Page 241 - yargi-ozel-raporu

(421) Şu önemli hususu unutmamak lazımdır ki, bu sistem ve model-
ler kategorik açıdan bu şekilde sınıflandırılmışsa da bu ayırım nadiren
saf ve ari olarak karşımıza çıkmaktadır. Merkezi sistem veya yaygın
sistem olarak sınıflandırılan kimi ülkelerde, diğer sisteme özgü bir ta-
kım unsurlar aynı anda bulunabilmektedir.

2.1. Avrupa Ülkeleri Anayasa Mahkemeleri Yetki ve Görev
Alanları
(422) Anayasaya aykırılığın mahkemeye intikal ettirilme metodu yö-
nünden, “soyut norm denetimi”, “somut norm denetimi” ve “anayasa
şikâyeti” yöntemleri bulunmaktadır. Bu tercihler de, ayrı ayrı ya da bir
arada benimsenebilmektedir. “somut norm denetiminin” (itiraz yolu)
yanı sıra, aynı zamanda soyut norm denetimine de yer veren başlı-
ca ülkeler; Avusturya, Almanya, Macaristan, İtalya, Romanya, Rusya,
Portekiz, Polonya ve Türkiye’dir. ABD’de uygulanan yöntem de aslında
somut norm denetimine bağlı Anayasaya aykırılık iddiası ve deneti-
minin, görülmekte olan bir dava ile ilgili olmaksızın, yani herhangi
bir uyuşmazlık çıkmadan yapıldığı “soyut norm denetimi”nin (ip-
tal dâvası yolu) başlıca örnekler Avusturya, Almanya, İtalya, Fran-
sa, Türkiye, İspanya, Portekiz, Belçika, Rusya, Polonya ve Roman-
ya’dır. Bir mahkemede görülmekte olan uyuşmazlığa uygulanacak
olan kanun hükmünün anayasaya uygun olup olmadığı sorununun
ortaya çıkması halinde yapılan denetim ise “somut norm denetimi”
ile gerçekleştirilmektedir.
Adalet Sistemimizin Sorunları, İyileştirilmesi ve Güvenilirliğinin Artırılması Hakkında Özel Rapor
(423) Kanunların anayasaya uygunluğunun yargısal denetimi ayrıca,
“önleyici denetim (ex ante)” ve “düzeltici denetim” (ex post) şeklinde
de ikiye ayrılmaktadır. Anayasaya uygunluk denetiminin, denetlenecek
normun, henüz yürürlüğe girmeden ve bu şekilde anayasaya aykırı bir
kanunun yeni hukuki sonuçlara yol açmadan önce yapıldığı önleyici
denetim yöntemi, tipik olarak Fransa’da uygulanmakta olup, Avrupa’da
fazlaca yaygın değildir. Avrupa ülkelerinin çoğunluğunda sadece düzel-
tici denetim (ex post) söz konusu iken (ex ante) denetimin olduğu başlıca
ülkeler ise; Fransa, Portekiz, Romanya, Estonya ve Polonya’dır. 185
(424) Aşağıdaki tabloda karşılaştırmalı olarak Avrupa ülkelerindeki
Anayasa Mahkemelerinin görev ve yetki alanlarını karşılaştıran bir tablo
sunulmuştur.

185 SADURSKİ, Wojciech, Righths Before Courts: A Study of Constitutional
Courts in Post Communist States of Central and Eastern Europe, 2014, 2nd
Edition, sf. 26, 102.

214