Page 31 - KDK

T.C. KAMU DENETÇİLİĞİ KURUMU

A. KURUMSAL TARİHÇE

Demokratikleşme süreciyle birlikte, devlete karşı yurttaşların temel hak ve özgürlüklerini
korumak ve iktidarın hukuk kurallarına bağlılığını sağlamak için denetim mekanizmalarına
ihtiyaç duyulmuş; İkinci Dünya Savaşı’ndan sonra artan kamu hizmeti talebi karşısında
idarenin gittikçe büyümesi ve karmaşıklaşması, geleneksel denetim araçlarının yurttaşların
haklarını korumada yetersiz kalmasına sebep olmasıyla birlikte ombudsmanlık kurumları
mevcut denetim mekanizmalarındaki eksikliği tamamlayan ve iyi işleyen yönetimin
gerçekleştirilmesini sağlayan bir garantör olarak tüm dünya ülkelerinde kabul görmüştür.

Özellikle İkinci Dünya Savaşı’ndan sonra tüm dünyada yaygınlaşan ombudsmanlık
kurumunun kökeninin Osmanlı Devleti’ne hatta Büyük Selçuklu Devleti’ne kadar uzandığı

kabul görmekte; Kadı-ul Kudat, Divan-ı Hümayun, Divan-ı Mezalim, Kazasker, Kadı,
Muhtesip gibi kurul ve görevlilerin halkın yakınmalarını dinledikleri ve padişah adına
sorunları çözüme kavuşturdukları bilinmektedir.
Ancak resmi olarak, ombudsmanlık kurumunun, İsveç Kralı XII. Charles’ın, 1709 yılında
Poltava Savaşı’nda Ruslara yenilince Osmanlı Devleti’ne sığınması sonucu bu süre zarfında
Osmanlı kurumlarını gözlemlemesi ile 1713 yılında idarenin yasalara aykırı faaliyetlerini
kendisi adına denetlemek için görevli bir memur atamasıyla ortaya çıktığı kabul edilmektedir.

Kralı temsilen bireylerden şikâyet alan bu yetkilinin görevlendirilmesi ile vatandaşların
adaletsizliğe karşı korunması hedeflenmekteydi.
1809 yılında İsveç Anayasası’na giren ombudsmanlık kurumu, kralın temsilcisi olan ve onun

adına denetim yapan bir kurum olmaktan çıkarak yasama organı adına faaliyette bulunan
ve parlamentoya karşı sorumlu olan bir kurum haline gelmiştir.
Ombudsmanlık kurumunun İsveç’te başarıyla uygulanması sonucu, ilk olarak bu kurum
1919 yılında Finlandiya’da görülmüştür. İkinci Dünya Savaşı’ndan sonra büyüyen kamu
yönetimi karşısında bireyin haklarının korunması ihtiyacına binaen hukuk devleti ve
demokrasi kavramlarının öneminin artması neticesinde “kişilerin hak ve özgürlüklerinin

savunulması” ve “vatandaşların kötü yönetime karşı korunması” amacıyla sırasıyla Norveç,
Danimarka, Batı Almanya, Yeni Zelanda ve İngiltere gibi ülkelerde de ombudsmanlık
kurumları kurulmuştur. Günümüzde ise dünyada 140’a yakın ülkede ombudsmanlık kurumu
mevcuttur.

İsveç dilinde parlamento tarafından kendisini temsil etmek üzere seçilen kişi veya kişileri
anlatmak için kullanılan ombudsman kelimesi, aracı anlamındaki “ombuds” ve kişi anlamına
gelen “man” kelimelerinin birleşiminden oluşmakta olup Avrupa’ya da bu isimle yayılmıştır.
Ülkelerin kendilerine özgü toplumsal, kültürel, idari ve hukuksal yapılarındaki değişikliklere
bağlı olarak ombudsmanlık kurumlarının da farklı şekillerde örgütlendikleri ve buna bağlı

30 2022-2026 STRATEJİK PLANI