Page 34 - 6. yılında ombudsmanlık web

hâl” ile merkezî yönetime ilettikleri görülmektedir. Şikâyet konuları da çeşitlidir. Ka-
nuna aykırı şekilde alınan vergilerden kadı/mahkeme kararlarının uygulanmamasına
kadar bir dizi mesele, şikâyet için arz-ı hâl konusu yapılarak doğrudan padişaha gön-
derilmiştir. Bu şikâyetlere verilen cevaplar, yani hükümler de “Şikâyât Defterleri”ne
işlenmiştir.
3
Bu defterlerdeki vesikalardan sadece bireysel şikâyetlerin değil, toplu şikâyet ve
taleplerin de padişaha iletildiğini görüyoruz. Örneğin Hâlep kadı sicillerinde Halep
eşrafının gönderdiği bir arz-ı hâl vesikası vardır. 15 Kasım 1690 tarihli bu kayıtta kıtlık
içindeki şehre hububat topladığı için mahkemede hazır olup resim toplayamayan, bu
nedenle borç içinde ölen bir hâkimin durumu anlatılır. Hâkimin ailesinin yol parasını
temin için ölümünden yeni hâkim göreve başlayıncaya kadar elde edilecek gelirin
aileye verilmesi için Padişahın emri talep ediliyor. Talep uygun görülüyor ve hüküm
olarak Halep’e gönderiliyor.
4
Değerli katılımcılar,
Aslında bir anlamda bugünkü ombudsmanlık ve anayasa şikâyeti olarak da bilinen
bireysel başvurunun kökenlerinde bu şikâyet ve arz-ı hâl geleneği vardır. Ancak günü-
müzün karmaşık toplum hayatı ve aynı oranda çeşitlenen sorunlar uzmanlaşmayı ve
kurumsallaşmayı beraberinde getirmiştir.
Hak arama yolları bakımından 2010 Anayasa değişikliği bir dönüm noktası olmuş-
tur. Bu kapsamda ombudsmanlık olarak da adlandırılan Kamu Denetçiliği Kurumu ile
Anayasa Mahkemesine bireysel başvuru yolu anayasal olarak yaşıttırlar. Her iki kurum
da 2010 Anayasa değişikliği ile getirilmiş, ancak Kamu Denetçiliği 2013 yılında, yani
bireysel başvurudan bir yıl sonra uygulamaya geçmiştir.

Anayasanın 74. maddesinde “kamu denetçisine başvurma hakkı” herkese tanınan
bir temel hak olarak düzenlenmiştir. TBMM’ye bağlı olarak kurulan Kamu Denetçili-
ği Kurumu idarenin işleyişiyle ilgili şikâyetleri inceler. Anayasanın 148. maddesi ise
anayasal haklarının kamu gücü tarafından ihlal edildiğini düşünen herkese Anayasa
Mahkemesine başvurma hakkı tanımıştır.

Bu kurumların amacı en geniş anlamda kamu otoritesi karşısında bireylerin temel
hak ve özgürlüklerini korumaktır. Bu itibarla belirtmek gerekir ki, her iki anayasal

3 Halil İnalcık, Osmanlı’da Devlet, Hukuk, Adâlet, 2.Baskı, (İstanbul: Eren Yayıncılık, 2005), ss.
49-55.
4 Ibid., s.70.

32 14 ŞUB A T 2019