Page 66 - 6. yılında ombudsmanlık web

geldiği günümüze en yakın Türk devleti olması hasebiyle çok daha önemli bir mev-
kide yer alır. Osmanlı devlet felsefesinde kamu yararı açıkça bütün yazımlarda veya
hitaplarda öne çıkar. Bildiğimiz gibi Osmanlı’da toplumu ikiye ayırıyoruz biz. Bir, yöne-
tenler, askerler; bir de raiyyet dediğimiz yönetilenler. Fakat yönetenlerin de üstünde
olan padişah iradesinde yönetilenler hep fukara, yoksul, ehlîırz gibi himaye edilmesi,
korunması… Kimden? Her türlü kötülükten ama bilhassa imtiyazlı olanların bu imti-
yazlarının dışına taşarak zulümlerini yani devlet görevlilerinin zulümlerinden bunların
korunması devletin en önemli felsefelerinden, yönetim felsefelerinden birisi olmuş-
tur. Yönetilen ile yöneten arasındaki en temel kurumu da kadı olarak nitelemek lazım.
Çünkü atamalarında, belgeler de gayet açıktır, kadı, “veliyyül emr” diye tanımlanır
yani kamunun velisi. Kamunun her türlü probleminin çözümleyicisi ve ilk merhalesi
kadı olarak atanmış, ilmiyedendir, kul değildir, bağımsızdır, her ne kadar beratla tayin
edilse de padişaha kul gibi, asker gibi bağlı değildir, kanunu uygulamakta son derece
özgürdür. Kadının bu vasfı bu erken dönemden itibaren -daha eski dönemlerden ama
ben Osmanlı için söylüyorum- hakikaten sadece bir yaklaşım olarak, bir irade olarak
kalmamış, uygulamada da karşılığını bulmuştur yani bütün kayıtlar bunu gösterir.
Bunu tek başına mı yapıyor? Hayır. Onun da yardımcıları var, onun da istifade ettiği
kurumlar ve alt birimler var. Mesela, subaşı; şehrin düzeni ve şehir halkının, ahalinin
düzeni açısından bir müfettişlik, denetleyicilik görevi yapar ve problemleri çözümle-
mek üzere mahkemeye yansıtır. Bir başkası ihtisab emini veya ihtisab ağası dediğimiz
görevli, kadı yardımcısıdır; o da yine kamu düzeni açısından ve kamu yararı açısından
denetlemesini yapar, yeri geldiğinde düzeltici görev yani infaz rolünü de üstlenir.

Burada benim anladığım kamu denetçiliğini yargıdan bağımsız hareket eden -tabii
bu çok modern kurum- geçmişte bunu yargıdan tamamen bağımsız düşünmek doğru
olmaz ama yargıyla birlikte hukuk dışı çözümler arama yani hukuktaki karşılığını infaz
etmek yerine bunu da yine hukuk kararlarında da görürüz. Mesela “Tavassutumüsli-
min” tabiri bu anlamda çok önemli yani güvenilir yani buradaki sizin bahsettiğiniz,
toplum içinde saygın…

KAMU DENETÇİSİ
YAHYA AKMAN
– Ehlihak olan kişiler.

SELÇUK ÜNİVERSİTESİ EDEBİYAT FAKÜLTESİ ÖĞRETİM ÜYESİ
PROF. DR. ALAATTİN AKÖZ

– O insanlar ki bunlar genellikle müderris, şeyh gibi insanlardır. Onların araya
girmesiyle kanun uygulanmadan bir kısım problemlerin bertaraf edilmesi veya yine

64 14 ŞUB A T 2019