Page 346 - yargi-ozel-raporu

sunda endişe duyulması ve diğer denetim yollarının yetersiz kalması
nedeniyle, çağdaş toplumlarda farklı bir denetim yolu olarak ombu-
dsmanlık kurumları kurulmuştur.

(659) İdari uyuşmazlıkların çözümünde uygulama alanı bulan ve
dünyada pek çok ülkede yer alan ombudsmanlık, hem yargının hem
de diğer denetim mekanizmalarının yükünü hafifleten bir alternatif
uyuşmazlık çözüm yöntemidir. Dünyada “Ombudsman”, “Hakların
Savunucusu”, “Halkın Avukatı”, “Parlamento Komiseri” gibi adlarla
anılan yöntem için ülkemizde de “Arabulucu”, “Kamu Hakemi”, “Halk
Denetçisi”, “Yurttaş Sözcüsü” gibi terimler tartışılmış ve “Kamu Denet-
çiliği” kavramında karar kılınmıştır. Ombudsmanlığın temeli ko-
nusunda kimi kaynaklar Çin Han Hanedanlığındaki Yuan Kontrol
Kurumuna, Roma’daki Halk Tribünlerine, Amerikan Kolonilerindeki
Censors kurumuna, Halife Hz. Ömer döneminde kurulan Muhtesib
kurumuna, Abbasiler dönemindeki Divan-ı Mezalim’e işaret etmek-
le birlikte esas olarak Osmanlı Devleti’nden İsveç’e geçmiş ve
361
oradan dünyaya yayılmış bir kurum olarak kabul edilmekte ve
bu husus uluslararası toplantılarda da dile getirilmektedir. Tari-
himizde “Demirbaş Şarl” olarak bilinen İsveç Kralı XII. Karl, 1709
yılında Ruslarla yaptığı savaşta yenilmesi üzerine Osmanlı Devletine
sığınarak Edirne civarında Demirtaş Paşa konağında beş yıl kadar
kalmış ve bu süreçte Osmanlı kurumlarını inceleyerek, ülkesinde Bölüm 8 Alternatif Uyuşmazlık Çözüm Yolları
kral adına hareket eden kamu görevlilerinin kanunlara uygun ha-
reket edip etmediklerini denetlemek üzere bir kişiyi “yüksek vekil”
olarak (Hogste Ombudsmannen- Supreme Procurator) atamış ve böyle-
ce ombudsmanlık kurumu kurulmuştur. 1809 yılında İsveç Ana-
362
yasasında parlamento ombudsmanına yer verilerek anayasal kurum
haline getirilen ombudsmanlık İsveç’in ardından diğer İskandinav
ülkelerine (1919 Finlandiya,1954 Danimarka,1959 Norveç), Avru-
pa ülkelerine (1957 Almanya, 1973 Fransa, 1974 İtalya), daha sonra
Anglo-Sakson ülkelerine (1962 Yeni Zelanda, 1967 İngiltere, 1970
Kuzey İrlanda, 1966 Arizona-ABD) ve Rusya’ya doğru yayılmıştır. 363

361 AVŞAR, Zakir, Ombudsman İyi Yönetilen Türkiye İçin Kamu Hakemi, Hayat
Yayınları, İstanbul 2012, sf. 75.
362 FENDOĞLU, Hasan Tahsin, Kamu Denetçiliği (Ombudsmanlık), Yetkin Ya-
yınları, Ankara 2011, sf. 39.
363 FENDOĞLU, age, sf. 62.

319