Page 30 - cumhurbaskanligi-sisteminde-idarenin-denetimi-calistay-raporu-ombudsmanlik

CUMHURBAŞKANLIĞI SİSTEMİNDE İDARENİN DENETİMİ

Kamu İktisadi Teşebbüsleri ile Fonların Türkiye Başlangıçta istizah olarak, o terimle adlandırılı-
Büyük Millet Meclisince Denetlenmesinin Düzen- yordu daha sonra 1945’teki Anayasa Türkçeleş-
lenmesi Hakkında Kanun, tirilmesinde “gensoru” sözcüğü benimsenmiştir.
Şimdi konu gensoru 1924 Anayasası, 1961 Ana-
Bunların her birinin görevleri ile ilgili ayrıntılar
var, ama sadece bu kanunların adlarını vermekle yasası ve 1982 Anayasası’nda yer almış, ayrıntılı
olarak düzenlenmiş bir denetim yolu idi fakat
yetiniyorum.
şimdi gensoru çıkarılıyor. Gensoru aslında, en
Anayasa ve Türkiye Büyük Millet Meclisi iç tüzü- etkili denetim mekanizmalarından biri idi ve
ğünde öngörülen denetim yöntemleri: gensorunun diğer denetim yollarından farklı
özelliği şudur; gensoru görüşmeleri sırasında
Önce Anayasa ve Anayasa Değişikliği Kanununda
yani 6771 sayılı kanunda öngörülen yöntemler- verilecek güvensizlik oylaması sonucunda hü-
kümetin düşürülmesi olanağı vardır, bu en et-
den söz edelim. Şimdi bu konuda, anayasada eski-
den şu hüküm vardı; Türkiye Büyük Millet Meclisi kili bir denetim yoludur ve geçmişte Türkiye’de
soru, meclis araştırması, genel görüşme, gensoru gerek 1961 Anayasası döneminde, gerek 1982
ve meclis soruşturması yolu ile denetleme yetkisi- Anayasası döneminde gensoru görüşmeleri sı-
ni kullanır. rasında verilecek güvensizlik oyu ile düşürülen
hükümetler olmuştur.
6771 sayılı kanundan sonra bu hüküm şu hale gel-
di; Türkiye Büyük Millet Meclisi meclis araştırma- Meclis Soruşturması; Meclis soruşturması da,
sı ve genel görüşme, meclis soruşturması ve yazılı Kanun-i Esasi’de bu ad kullanılmadan düzenlen-
soru yolları ile bilgi edinme ve denetleme yetkisini miş daha sonra 1924 Teşkilat-ı Esasi Kanunu’n-
kullanır. Dikkat edilirse burada soru bakımından da meclis tahkikatı olarak öngörülmüş, 1925
bir sınırlama yapılmış, sadece yazılı soru ve genso- Türkçeleştirmesi ile 1945 Türkçeleştirmesi ile
ru artık yeni denetim yolları arasında yer almıyor. meclis soruşturması olmuştur.
Şimdi soru sözlü ve yazılı olarak yapılıyordu, bun-
dan sonra ancak yazılı olarak yapılabilecek yani ce- Şimdi Millet Meclisi ve Cumhuriyet
vabı yazılı olarak verilecek, sözlü soru cevabı sözlü Senatosu’ndan oluşan iki meclisli parlamentoda
meclis soruşturması her iki meclis tarafından
olarak verilen sorudur şimdi bu aslında parlamen-
tonun niteliğine aykırı bir değişiklik. Parlamento birlikte kullanılırdı, gensoru sadece millet
sözcüğü bile, dilimize İtalyanca da ve Fransızca da meclisine aitti ama meclis soruşturması birlikte
konuşma anlamına gelen “parlare” ve “parle” söz- kullanılırdı ve meclis soruşturmasının en önemli
cüklerinden türetilmiş olan bir sözcüktür. Demek özelliği de, soruşturma sonucunda ilgili bakanın
ki sistemin özünde konuşma söz vardır. Bu sözlü veya başbakanın Yüce Divan’a sevk olanağının
konuşma sözlü cevap verme olanağını kaldırdığı- bulunmasıdır.
nız takdirde bu parlamentonun niteliğine aykırı AHMET AYDIN (TBMM BAŞKAN VEKİLİ-
olur.
OTURUM BAŞKANI)
Gensoru; Gensoru aslında 1876 Kanun-i Esa- Evet hocam, çok teşekkür ediyoruz, hemen son
si’nden bu yana hukukumuzda yer almaktadır. cümlelerimizi söylersek

28 2017 ÇALIŞTAY RAPORU