Page 201 - geri itme ozel raporu son

“Pushback” of Human Rights / Ege Denizi’ndeki Geri İtmeler ve Boğulan İnsan Hakları Özel Raporu

sırasında üye devlette kalma hakkı, izlenecek usulün anlayabilecekleri bir dilde bildirilmesi, etkili iç
hukuk yollarına başvuru imkânı tanınması gerektiği yönünde kararlar verilmektedir. 11

Yunanistan’ın, Türkiye sınırında uzun bir dönemden beri devam eden geri itme uygulamasına ilişkin
olarak AİHM tarafından başvurular değerlendirildiğinde temelde iki ana sorun gündeme gelmekte-
dir. Öncelikle, iç hukuk yollarının tüketilmesi konusunda ortaya çıkabilecek Hükümet itirazının somut
olayların şartlarında bir değer görmemesi gerekir. Yunanistan’ın geri itme davalarında, bizzat devletin
politikası gereği geri göndermeme ilkesine ilişkin usuli garantilerin askıya alması sonucu hiçbir pro-
sedüre ulaşamayan başvurucular söz konusu olduğu için geri itilen sığınmacı tarafından erişilebilir ve
etkili bir şekilde kullanılabilecek bir iç hukuk yolu bulunmamaktadır. İkinci olarak, Yunanistan toplu
sınır dışı yasağını düzenleyen 4. maddenin yer aldığı Sözleşme’ye Ek 4 No.lu Protokol’e taraf olmasa
bile başvuruların Sözleşme’nin 3. maddesi, 8. maddesi ve etkili iç hukuk yolu bulunup bulunmadığına
ilişkin 13. maddesi ile bağlantılı olması durumu söz konusu olabilecektir. 12

Geri göndermeme ilkesi bağlamında AİHS’nin 3. maddesinde belirtilen hiç kimsenin işkenceye veya
insanlık dışı ya da aşağılayıcı muamele veya cezaya tabi tutulamayacağı hükmü kapsamında AİHM
tarafından ihlal kararı verilen birçok başvuru bulunmaktadır.

Čonka/Belçika, Gürcistan/Rusya (I) [BD], Shioshvili ve Diğerleri/Rusya ve Berdzenishvili ve Diğerleri/
Rusya, Hirsi Jamaa ve Diğerleri/İtalya [BD] ve Sharifi ve Diğerleri/İtalya ve Yunanistan başvuruları üze-
rine verilen kararlarda 4 No’lu Protokol’ün 4. maddesinin ihlal edildiğine hükmedilmiş, N.D. ve N.T./
İspanya kararı ile de önceki içtihadından ayrılarak bir sınır dışı kararının bireysel olarak verilmemiş
olmasını, başvuranın kendi kusurlu davranışından kaynaklanması halinde, 4 No’lu Protokol’ün 4. mad-
desinin ihlal edilmiş olmayacağına hükmetmiştir. Daha sonra verilen Berisha ve Haljiti/Eski Yugoslav
Makedonya Cumhuriyeti ve Dritsas ve Diğerleri/İtalya kararlarında da benzer şekilde karar verilmiştir.

AİHM’in, Soering/Birleşik Krallık kararından itibaren geri göndermeme ilkesi bağlamında ele aldığı
başvurularda, bir kişinin sınır dışı edildiğinde, gönderildiği ülkede AİHS’nin 3. maddesine aykırı mu-
amele göreceğine dair gerçek bir risk varsa, bu durumun AİHS’nin 3. maddesinin ihlalini doğuracağı
şeklindeki içtihadını benimsediği (Soering/Birleşik Krallık, 1989: § 91; Chahal/Birleşik Krallık, 1997: §
114), Hirsi Jamaa kararı ile de AİHS’nin 3. maddesinden kaynaklanan korumayı bir adım daha geniş-
lettiği görülmektedir. 13
Aynı şekilde AİHM’in birçok kararında, devletin, alıkonulan her kişiden sorumlu olduğunu vurgulaya-
rak, işkence ve kötü muamelenin hem maddi ve hem de manevi şahsiyet üzerinde yol açtığı etkilerin
tespitine yönelik temel ilkeleri belirlemiştir. Bireylerin kişisel alanları ile onurları ve beden bütünlüğüne
doğrudan bir müdahale teşkil eden prosedürlerden biri olan üst araması, insan hakları hukukunda

11 Bkz. Raporun “Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi Kararları Bağlamında Geri İtme” başlığında yer verilen kararlar ve örnek olarak AİHM,
M.S.S. v. Belçika ve Yunanistan, Başvuru no 30696/09, 21 Ocak 2011.
12 Tuğçe Duygu KÖKSAL, Avrupa Birliği Sınırlarının Korunması Yolu Olarak “Geri İtmeler” ve Pandemi Sonrası İçin Değerlendirme, Euro
Politika Dergisi, Covid-19 Sonrası Avrupa Birliği’nin Geleceği, 2020, s. 132-133.
13 İneli Ciğer, Meltem, Uluslararası Hukuka Uygun Geçici Koruma Rejiminin Unsurları Üzerine, Göç Araştırmaları Dergisi, Cilt: 2, Sayı: 3,
Ocak-Haziran 2016, s. 78-79

199