Page 84 - geri itme ozel raporu son

“Pushback” of Human Rights / Ege Denizi’ndeki Geri İtmeler ve Boğulan İnsan Hakları Özel Raporu

Uluslararası hukuka ve AB hukukuna göre bir devletin yetki alanından diğer bir devlete gönderilmesi
planlanan kişilerin belli güvencelerden yararlanma hakkı mevcuttur. Uluslararası koruma hukukunun
en temel ilkelerinden biri olan ve hiçbir mültecinin zulüm tehdidi altında olduğu bir yere gönderi-
lemeyeceğine ilişkin “geri göndermeme” (non-refoulement) ilkesi, devletlerin herhangi bir kimseyi
doğrudan ya da dolaylı olarak göndermelerini yasaklamaktadır. Aynı zamanda bu ilke devletlerin bu
kişilere, gönderilme kararına itiraz edebilmeleri için fırsat sağlama yükümlülüğü getirmektedir.

Geri itme uygulamaları ise kişilerin uluslararası hukuk uyarınca sahip oldukları güvencelerden yarar-
lanmaksızın kısa yoldan sınır dışı edilmesi şeklinde gerçekleşmektedir. Geri itme hukuka aykırı olduğu
gibi geri itme uygulaması ayrıca pek çok insan hakkı ihlalini de beraberinde getirmektedir.

Devletlerin, göçmen statüsüne bakılmaksızın ve herhangi bir ayrım gözetmeksizin, topraklarında ya
da yetki alanları veya etkin kontrolleri dahilinde bulunan herkesin insan haklarına saygı gösterme,
bunları koruma ve yerine getirme yükümlülüğü bulunmaktadır. Devletlerin, göç yönetişim önlemle-
riyle ilgili tüm temel uluslararası insan hakları anlaşmaları kapsamındaki yükümlülükleri, insan hakları-
nın, büyük ve karma göç hareketlerine verdikleri yanıtlar da dahil olmak üzere, göçün tüm aşamaların-
da ele alınmasına yönelik çabalarının merkezinde olmasını gerektirmektedir. Devletler, sınır yönetişimi
önlemlerinin, diğerlerinin yanı sıra, toplu halde sınır dışı etme yasağına, eşitlik ve ayrımcılık yapmama
ilkesine, geri göndermeme ilkesine, sığınma arama hakkına, yaşam hakkına, işkence yasağına, çocuk
haklarına ve çocuğun yüksek yararına saygı göstermesini sağlamalıdır. Devletler bunun ötesinde in-
san hakları ihlali mağdurları için adalete erişim sağlamak ve uluslararası deniz hukuku kapsamındaki
arama ve kurtarma yükümlülüklerine uymak zorundadır. 15
Devletler bu yükümlülüklerini yerine getirmek için uluslararası iş birliği yapmayı taahhüt altına al-
mışlardır. “Güvenli, Sistemli ve Düzenli Göç İçin Küresel Mutabakat” (Global Compact for Safe, Orderly and
16
17
Regular Migration) ve “Mültecilere İlişkin Küresel Mutabakat” (Global Compact on Refugees) başlıklı iki
ayrı uluslararası belge Aralık 2018 tarihinde kabul edilmiş durumdadır:
“Bireysel veya ortak arama ve kurtarma operasyonları yaparak uluslararası düzeyde iş birliği ile
göçmenlerin hayatlarını kurtarmayı ve göçmen ölümlerini ve yaralanmalarını önlemeyi taahhüt
ediyoruz. Aynı zamanda göçmenlerin hayatlarını korumak için uluslararası hukuka uygun olarak
ve toplu sorumluluk üstlenerek, tüm, ilgili bilgilerin standart bir şekilde toplanmasını ve değişimini
taahhüt ediyoruz. Ayrıca, ölen veya kaybolanları tespit etmeyi ve bu durumdan etkilenen ailelerle
iletişim kurmayı ve iletişim kurulmasını kolaylaştırmayı taahhüt ediyoruz.”

2.1. Birleşmiş Milletler Sözleşme ve Belgeleri

Uluslararası koruma hukukuna temel olan Birleşmiş Milletler sözleşmelerini “İnsan Hakları Evrensel
Beyannamesi” ile başlatmak mümkündür. Uluslararası korumanın temeli olan sığınma hakkına da ilk

15 A/HRC/47/30, paragraf 39.
16 Mutabakat metni için bkz. https://www.un.org/en/ga/search/view_doc.asp?symbol=A/RES/73/195; Erişim Tarihi: 05/09/2021.
17 Mutabakat metni için bkz. https://www.un hcr.org/5c658aed4.pdf; Erişim Tarihi: 05/09/2021.

82