Page 85 - geri itme ozel raporu son

“Pushback” of Human Rights / Ege Denizi’ndeki Geri İtmeler ve Boğulan İnsan Hakları Özel Raporu

olarak 1948 tarihli İnsan Hakları Evrensel Beyannamesi’nde yer verilmiştir. Beyanname “sığınma”yı
bir insan hakkı olarak görmekte ve 14. maddesinde, “Herkesin zulüm altında başka ülkelere
sığınma ve sığınma olanaklarından yararlanma hakkı vardır.” ifadesine yer vermektedir.
Hâlihazırda uluslararası koruma hukukunun temelini teşkil eden uluslararası sözleşme ise 1951 tarihli
“Mültecilerin Hukuki Durumuna Dair Cenevre Sözleşmesi”dir. Sığınma hukukunun temelini oluştu-
ran 1951 Cenevre Sözleşmesi ile ilk kez İnsan Hakları Beyannamesi’nde tanınan sığınma hakkı kavram-
sal çerçeveye kavuşturulmuştur. Sığınma, 1951 Cenevre Sözleşmesi’nde kabul edildiği üzere, temel bir
hak ve ülkeler için uluslararası bir yükümlülüktür.
1951 tarihli Cenevre Sözleşmesi’nin kabulünden sonra yaşanan yeni gelişmeler nedeniyle ve herkesin
eşit hukuki bir statüden yararlanabilmesi amacıyla, Sözleşme’ye ek niteliğindeki “Mültecilerin Huku-
ki Durumuna İlişkin New York Protokolü” taraf devletlerce 1967 yılında imzalanmıştır. Protokolün
uluslararası koruma hukuku bakımından en önemli maddesini taraf devletleri hiçbir tarihi
sınırlama olmaksızın mülteci statüsünü verme yükümlülüğü altına alan 1. maddesi oluştur-
maktadır.

1951 tarihli Mültecilerin Hukuki Durumuna Dair Sözleşme’nin 31. maddesinde taraf devletlere yasadışı
girişten veya bulunuştan ötürü mültecileri ve sığınmacıları cezalandırmama yükümlülüğü getirilmiş-
tir. Sözleşme’nin 33. maddesi uluslararası koruma hukukunun en temel ilkelerinden biri olan “geri
göndermeme” (non-refoulement) ilkesini içermektedir. Sözleşme’nin 33. maddesinde “Hiçbir Taraf
Devlet, bir mülteciyi, ırkı, dini, tâbiiyet, belli bir sosyal gruba mensubiyet veya siyasi fikirleri do-
layısıyla hayat ya da özgürlüğü tehdit altında olacak ülkelerin sınırlarına, her ne şekilde olursa
olsun geri göndermeyecek veya iade etmeyecektir.” ibaresi yer almaktadır.

1984 tarihli İşkenceye ve Diğer Zalimane, Gayriinsani veya Küçültücü Muamele veya Cezaya Karşı
Birleşmiş Milletler Sozleşmesi (3. madde), BM Medeni ve Siyasal Haklar Sözleşmesi (2. ve 7. madde
yorumlanarak), 1949 tarihli Harp Zamanında Sivillerin Korunmasına İlişkin Cenevre Sözleşmesi (45.
madde), Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi (3. madde), 1962 tarihli Afrika Birliği Örgütü Mülteci Söz-
leşmesi (2. madde), 1967 Protokolü, Cartagena Mülteciler Bildirisi, 1969 tarihli İnsan Hakları Amerika
Sözleşmesi de geri gönderme yasağı ile ilgili hükümler içermektedir.

Geri gönderme yasağı, uluslararası hukuk açısından, sınırdan geri çevirmeyi de kapsamaktadır. 14 Ara-
lık 1967’de Birleşmiş Milletler Genel Kurulu tarafından kabul edilen Devlete Sığınmaya İlişkin Beyan-
name’nin (2312 (XXII) sayılı karar) 3. maddesinde geri göndermenin sınırdan geri çevirmeyi de
kapsadığı açıkça belirtilmektedir. Maddede, Beyanname kapsamındaki hiç kimsenin sınırda geri
çevrilmeye; eğer sığınma aradığı ülkenin sınırından giriş yapmış ise zulümle karşılaşabileceği herhan-
gi bir ülkeye sınır dışı edilmeye veya geldiği ülkeye zorla geri göndermeye maruz bırakılamayacağı
düzenlenmiştir.

83