Page 79 - 6. yılında ombudsmanlık web

düşmektedir. Hayatın garip bir cilvesidir ki İbni Haldun Mısır’da Memlük sultanının
başkanlığında toplanan aynı kurum önünde, bu defa başyargıçlık görevindeki -ki sade-
ce yüksek yargıçlık değil, aynı zamanda bugünkü Adalet Bakanlığı benzeri bir görev-
oradaki uygulamalara ilişkin şikâyetler konusunda hesaba çekiliyor ve suçsuz bulu-
nuyor. Ombudsmanlığın medeniyetimizdeki karşılıklarından bir kurum olarak Divan-ı
Mezalim, çok konuşulan, bilinen bir konudur. Ama ikinci bir nokta daha var, genelde ih-
mal edilen bir nokta: Fiilî bir ombudsmanlık olayı var İslam medeniyetinde. Buna “bil-
ge kamu denetçileri” de diyebiliriz çünkü bizim medeniyetimiz Batı medeniyetinden
farklı olarak bir bilge, bilgin ve düşünürler medeniyeti olmuştur. Bu bilgeler düşünce-
lerini çağlar ötesine ulaştıran klasik eserlerin yanı sıra yaşadıkları dönemde sadece
üniversite hocası ve yol gösterici olarak eğitim vermekle kalmamışlardır. Bunun yanı
sıra, sosyal hayatın içinde insanların ihtiyaç ve sorunlarına çözüm üretmişlerdir. Diğer
yandan, ülkelerinde iyi yönetimin, adaletin ve insan haklarına saygının yerleşmesi
için âdeta fiilî ombudsman rolü üstlenmişlerdir. Yöneticiler de gerek bunun faydasına
inandıklarından gerekse halkın bu bilgelere teveccühünden dolayı onların tavsiyeleri-
ni bağlayıcı kararlar olarak addetmişlerdir. Bu bilgelerimizden çok iyi tanınan üçünün
ombudsmanlık faaliyetine örnek vermek isterim.
Bunlardan ilki Gazali, 1058-1111 yılları arasında yaşamış, Büyük Selçuklu coğraf-
yasındaki fiili kamu denetçiliğinin örneği. Çok yönlü bir hukukçu, bilgin ve bilge. Bir
yandan eserler yazarken diğer yandan yüzlerce öğrenciye çeşitli dersler vermiş, ba-
zen siyasete dâhil olmuş, devlet adamlarına iyi ve adil yönetim üzerine tavsiyelerde
bulunmuştur, hatta siyasetçilere halkın somut sorunlarının ve uğradığı haksızlıkların
giderilmesi için mektuplar yazmıştır. Gazali on bir yıllık inziva döneminin ardından
1105’te Nişabur’a gelir, ders vermeye başlar, bir sene sonra da Tus şehrinde inzivaya
çekilir. Hakkında bir şikâyet üzerine Selçuklu Sultanı Sencer tarafından âlimlerle mü-
nazara için çağrılır. Gazali münazarada kendisi hakkında şikâyette bulananları mahcup
eder, Sencer kendisine saygı gösterir ve kendisinden talepte bulunmasını ister. Gazali
Sencer’den ilk olarak Tus ahalisinin açlık ve haksızlıklardan mağdur olduğunu ve kurak-
lığın her tarafı kavurduğunu hatırlatarak onlara yardımda bulunmasını ister. İkinci talebi
ise kendisini Nişabur ve Tus’ta eğitim yapmaktan muaf tutmasıdır. Fakat ilmi seven,
ilim adamlarını koruyan Sencer ona medreseler kurmayı, Horasan ve Irak bilginlerinin
kendisinden istifade etmelerini ve yılda 1 kere müşküllerini sunmalarını teklif eder. Gö-
rüldüğü gibi Gazali’nin ilk isteği halkın sorunlarının giderilmesine ilişkindir.
İkinci talebi ise çok önem verdiği idare karşısında bilimsel tarafsızlığını korumak
amacıyla resmî görevden muaf tutulması talebidir. Nitekim o dönemi için şöyle bir
tespit yapar: Bugün âlimler yozlaşmış, hırs dillerini eğip bükmüş artık hükümdarları
eleştirmekten korkuyorlar. Onların bozulması hükümdarların bozulmasına, hüküm-
darlarınki de tebaalarının bozulmasına sebep oluyor. Gazalinin, sultanlardan başka

14 ŞUB A T 2019 77