Page 14 - KDK

12 OMBUDSMANLIKLAR HAKKINDA KARŞILAŞTIRMALI BİR İNCELEME

Resen harekete geçme yetkilerine sahip bir Ombudsman, toplumda-
ki engelliler, çocuklar, yaşlılar ve kadınlar gibi mağdurların sorunlarının
çözümünde kökleri bulunan insan haklarının ve hukukun üstünlüğünün
gelişimini büyük ölçüde etkileyebilir. Bu durum aynı zamanda ihlalleri de
engelleyebilir. Ayrıca resen yetkiler, sistemsel ve yapısal sorunların in-
celenmesini sağlamakta olup, bu ise Ombudsmanlara ihlalleri önlemeye
yönelik büyük bir potansiyel ve geniş çaptaki ihlallerle mücadele etmenin
en etkili yöntemlerinden birini sağlar.

2 Anayasa Mahkemesine Dava Açma Yetkisi
Bazı ülkelerde, bir önleme mekanizması olarak Ombudsmanlar, Anayasa
Mahkemesine dava açma ve davalara katılma yetkilerine sahiptir. Bu du-
rum, Venedik İlkeleri’nde, Paris İlkeleri’nde ve AB ilerleme raporlarında ifa-
de edilmektedir. Burada beş farklı senaryo hayal edebiliriz.

1 Mahkemede ve yargı yerlerinde dava açmak;
2 Bir davaya üçüncü taraf olarak katılmak;
3 Kanunun Anayasaya uygunluğunu belirlemek için Anayasa Mahkemesi
sürecini başlatmak;
4 Anayasal bir şikâyetin ardından Anayasa Mahkemesi nezdinde derdest
davaya üçüncü taraf olarak katılmak;
5 Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi nezdinde derdest davaya üçüncü taraf
olarak katılmak.

Mevcut durumda, iç hukukun ve uluslararası yargı sistemlerinin her kade-
mesinde, bilirkişi görüşü sunan üçüncü taraf olarak yargılamaya müdahale
etme imkânı (Amicus Curiae), Ombudsmanlık kurumlarının kullanabileceği
temel pratik araçlardan biri olarak görülmelidir. Ombudsmanlık da dâhil ol-
mak üzere, insan haklarının korunmasına yönelik ulusal kurumların yalnızca
ulusal mahkemeler değil, aynı zamanda uluslararası insan hakları organları
nezdindeki yargılamalarda da üçüncü taraf olarak hareket etme seçeneğini
giderek daha fazla kullandıklarını vurgulamakta fayda vardır. Avrupa’daki
Ombudsman Ağları Strazburg’daki yargılamalara katılımlarını güçlendirmek
amacıyla Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi ile daha da yakın bir iş birliği
gerçekleştirmektedir. Bu fırsat son zamanlarda Fransa, Polonya, Gürcistan,
Yunanistan, Çek Cumhuriyeti, Ermenistan’dan gelen Ombudsmanlar tara-
fından birtakım davalarda kullanılmıştır. Buna ilişkin olarak ayrıca Venedik
İlkeleri’nin 19. ilkesine bakınız: “Bir soruşturmanın ardından Ombudsman,
tercihen kanunların ve düzenlemelerin veya genel idari işlemlerin anayasa-
ya aykırı olduğunu ileri sürme yetkisine sahip olacaktır.”