Page 140 - soma rapor 30122014

dayıbaşılar genellikle sabah işe gelip kendi ekibine gerekli talimatı verdikten sonra ocaktan

ayrılmakta işçiler üzerinden para kazanmaktadırlar. Dayıbaşı, istediği işçiyi işe alıp istediği
işçinin iş akdini feshedebileceği için işçileri üzerinde güç sahibidir. Kazanacağı primi artırma

kaygısında olan bu kişiler işçilere baskı kurarak üretim zorlamasına sebep olmaktadırlar.

Tüm bu anlatılanlar birlikte değerlendirildiğinde; özellikle yüksek işçi sayısına sahip

ocaklarda, bu düzenin tamamen yaygınlaşmaması için yasal müeyyideler konularak bu kişilerin
takibi yapılmalı, standart güvenlik koşullarının sağlanması yerine dayıbaşının inisiyatifine bağlı

güvenlik uygulamalarının bulunup bulunmadığı idarece araştırılarak gerekli tedbirler
alınmalıdır.

1.3.5. TKİ'nin Rödövans Uygulaması Nedeniyle Sorumluluğu

Madencilik sektöründe; "Kamu-Özel Sektör" ve "Özel Sektör-Özel Sektör" arasında

yapılan kiralama sözleşmeleri bulunmaktadır. Ayrıca Soma örneğinde de görüldüğü üzere,
ruhsat sahibi gerçek kişi olabileceği gibi, Türkiye Kömür İşletmeleri Kurumu gibi tüzel bir kişi

de olabilmektedir. Bu sözleşmelerin tamamındaki ilişki temelinde; ruhsat sahibi- rödövansçı
(yüklenici) ilişkisidir. Bir tarafı kamu olan sözleşmelerde; yüklenicinin iş deneyimi, iş

güvenliği v.b. gibi hususlar işin ihale aşamasından başlayarak gerek şartname gerekse sözleşme

ile belirlenebilirken; her iki tarafın özel sektör olduğu sözleşmelerde bu hususlara ilişkin
kurallar net bir şekilde belirlenememektedir.

Kömür sektöründe uygulamada rödövans iki şekilde karşımıza çıkmaktadır. Bunlardan

ilkinde, TKİ maden işletmesini, üretilecek kömüre baştan alım garantisi vererek ve ihale

yoluyla; ton başına en düşük satış fiyatı taahhüt eden şirkete hizmet alım sözleşmesiyle
devretmektedir. İhaleyi kazanan şirket çıkarmış olduğu kömürün tamamını TKİ'ye sözleşmede

belirlenen miktar üzerinden satmaktadır. Bu usul "rüçhan haklı rödövans sözleşmesi" olarak da
nitelendirilebilir.

İkincisinde ise; TKİ maden işletmesini, piyasaya satacağı ton başına kömür için kendisine
en yüksek rödövans ödemeyi taahhüt eden şirkete vermektedir. Bu usulde, şirket çıkaracağı

kömürün alıcısını kendisi bularak, piyasa pazarlamasını kendisi yapmaktadır.

Her iki uygulamada da; rödövans sözleşmelerinden en olumsuz olarak etkilenen kesim

maden işçileri olmaktadır. Zira özel şirketler açısından öncelikli husus kar etmek amacıdır. Kar
etmek amacı ve hırsıyla hareket eden şirketler üretimlerini artırmak için ister istemez üretim

126