Page 70 - yargi-ozel-raporu

9. Tutuklu Yargılama ile İlgili Sorunlar

9.1. Tutuklu Yargılama
(90) Tutuklama ceza değil, kişilerin özgürlük ve güvenlik hakkını il-
gilendiren bir tedbirdir. Hukuka, Anayasaya, Sözleşmeye ve kanuna
aykırı olarak yapılan tutuklamalar, insan hakkı ihlalidir. Ceza yar-
gılamasında tutuklama bir koruma tedbiri olup; istisnadır ve böyle
olmalıdır.
(91) Türk ceza sisteminde mecburi tutuklama durumu yoktur. Mec-
buri tutuklama varmış gibi yapılan uygulamalar, Anayasaya ve ulus- Bölüm 1 Adli Yargı İlk Derece Mahkemeleri Ceza Yargılaması, Soruşturma ve Kovuşturma
lararası sözleşmelere aykırıdır. Ayrıca kişilerin özgürlük ve güven-
lik hakları Anayasa ile teminat altına alınmıştır. Kişinin hürriyet ve
güvenlik hakkı alanında Anayasanın 19 uncu maddesi, CMK’nın
91 ve 92 nci maddeleri ile düzenlenen ulusal mevzuat hükümleri,
Sözleşmesinin 5 inci maddesi ile uyumludur.
31
(92) Sözleşmenin 5 inci maddesi, kişiyi özgürlükten yoksun bırak-
mayı sıkı koşullara tabi tutmuştur. AİHM’e göre, kişi özgürlüğü
hakkı, siyasal rejimlerin hukukun üstünlüğüne bağlılığını kanıtla-
yan temel bir haktır. Sözleşmenin 5 inci maddesi, bir suç şüphesiyle
kişinin özgürlüğünden yoksun bırakılma sürecini iki döneme ayır-
maktadır: Birinci dönemde yargıcın denetimi olmaksızın bir tutma
söz konusu olup, kolluğun ve/veya savcının kararıyla kişi yakalanıp
tutulmaktadır (arrest/detention). İkinci dönem, birinci dönemin
yargıç tarafından hukuka uygunluğunun denetlenip kişinin tutul-
masının devam etmesine karar verilmesiyle başlayan tutuklama dö-
nemidir (detention on remand/pretrial detention). Sözleşmenin 5
inci maddesinin birinci fıkrasının ilk hükümleri, (c) bendi ve üçün-
cü fıkrası birlikte okunduğunda, Sözleşmede yakalama/gözaltı ve
tutuklamayla ilgili hükümlerin şunlar olduğu anlaşılmaktadır: “suç
işlediğinden makul kuşku duyulması üzerine” (5 inci madde birinci
fıkra (c) bendi), “hukuka uygun olarak” (5 inci madde birinci fık-
ra) “yakalanan veya tutulan bir kimse” (5 inci madde birinci fıkra
(c) bendi),“derhal bir yargıç önüne çıkarılır”; yargıç tarafından tu-
tuklanmasına karar verilen bu kimse, “makul bir sürede yargılanma

31 Aksoy v. Türkiye Davası, Başvuru No: 21987/93, Karar tarihi: 18/12/1996.

43