Page 105 - KAMU DENETÇİLİĞİ KURUMU

Demokratik toplumun temel taşı niteliğinde olan, yönetenlerin kamu erkini kullanmaktan doğan
yetkilerinin, bireylerin temel hak ve özgürlüklerinin korunması adına hukuk kurallarıyla
sınırlanması olarak tanımlanabilen hukuk devleti ilkesi, idarenin eylem ve işlemlerinin yargı
denetimine tabi olmasını gerektirmektedir. Yargı mercilerince gerçekleştirilen idarenin eylem ve
işlemlerinin denetimi hukuka uygunluk denetimi ile sınırlı kalmaktadır.

İdari yargı denetiminin hukuka uygunluk denetimi ile sınırlı olduğu gerçeği karşısında, hukuka
uygun olmakla birlikte somut olay adaletini sağlamaktan uzak işlem ve eylemlerin düzeltilmesi
amaçlandığında, hakkaniyete uygunluk denetiminin yapılması gerekmekte olup ülkemizde bu
istisnai yetki kanunla Kuruma verilmiştir. Böylece Kurum ülkemizde hakkaniyet denetimi yapan
tek kurum olma özelliğini taşımaktadır.

Kelime anlamı olarak hakkaniyet, Türk Dil Kurumu Güncel Türkçe Sözlük’te, “Hak ve adalete
uygunluk, doğruluk, nasfet” olarak, bir başka sözlükte ise “hakka riayet etme” olarak tanımlanmakta
olup çoğu zaman bu tanımlarda geçen karşılıklarla birlikte kullanılmaktadır. Hızla değişen, gelişen
ve dönüşen modern dünyada, kamu yönetiminin bu hızı takip edemediği ve gerek bireylerin hak ve
özgürlüklerinin korunması noktasında ve gerekse de hak arama özgürlüğü kapsamında bireylerin
adalete erişimleri konusunda yetersiz kalındığı görülmektedir. Bunun yanında, mevzuatların
çeşitliliği ve çokluğu kamu yönetiminde söz konusu mevzuatların tam olarak uygulanmasını
zorlaştırmakta ve kamu idarelerinin mevzuatı harfiyen yerine getirme zorunluluğu da kişiler ve
kamu idareleri arasındaki uyuşmazlıkları belirgin hale getirebilmektedir. Bu noktalarda
“hakkaniyet”, hızla değişen dünyada bireyin ihtiyaçlarının karşılanması noktasında tamamlayıcı bir
unsur olarak ortaya çıkmaktadır. Zira, hızla değişen dünyada, mevzuatın da aynı hızla
güncellenmesi gerekirken yasa koyucunun aynı hızla söz konusu değişim doğrultusunda hareket
etmesini beklemek gerçekten uzak bir beklentiden öteye geçemeyecektir. Dolayısıyla, kamu
yönetiminde acil olarak hayata geçirilmesi gereken reformlara ilişkin eksikliklerin Kamu
Denetçiliği Kurumunca gerçekleştirilen hakkaniyet denetimi doğrultusunda giderilebileceği
tartışılmaz bir gerçek olarak ortaya çıkmaktadır.

Yazılı hukuk kurallarının katı biçimde uygulanmasından doğabilecek sakıncaları gidermeye
yönelik, bir ilke olarak ve insaf, merhamet ve şefkat hisleriyle yumuşatılmış ve şiddeti hafifletilmiş
bir adalet olarak hakkaniyetin ombudsmana hukuk ve adaleti birleştirmek için bir şans sağladığı ve
yine bu doğrultuda yasal olmasına rağmen hakkaniyetle bağdaşmayan işlemler idareye karşı güven
ve iyi niyet duygularını zedelerken geleneksel kurumların yasal çerçeveyi göz ardı etmelerinin ve
zorlamalarının kolay olmadığı durumlarda ombudsmanın iki tarafın da tatmin olacağı çözümler
üretebileceği açıktır.

Kurum Hakkaniyet denetimi yaparken, şikâyet başvurusu konuda somut olay adaleti ile, idarenin
işlem ve eyleminin bireye kaldıramayacağı bir yük oluşturup oluşturmadığına dikkat etmektedir.
Kurum idarenin işlemini hakkaniyet yönünden denetlerken yerindelik denetimi yapmamaya da özen
göstermektedir.

Sonuç olarak, Kurumumuz, kanundan aldığı yetki ile idarenin her türlü eylem ve işlemleri ile tutum
ve davranışlarını hakkaniyete uygunluk açısından da incelemekte ve gerekli gördüğü hallerde ilgili
idarelere tavsiye kararları vermektedir. Aşağıda bu kararlardan bazı örnekler sunulmaktadır.

94