Page 173 - 2021 Yıllık Rapor

TÜRKİYE BÜYÜK MİLLET MECLİSİ KAMU DENETÇİLİĞİ KURUMU

kamu ile ilgili dilek ve şikâyetleri hakkında TBMM’ye ve yetkili makamlara yazı ile
başvurma hakkını içermekte olup aynı zamanda hak arama özgürlüğü ve Anayasa’da
aynı madde içerisinde düzenlendiği bilgi edinme hakkıyla da yakın ilişki içerisindedir.
Yasa koyucu tarafından dilekçe hakkının gereği gibi kullanımına özel önem atfedildiği ve
bu hakkın kullanımının ceza hukuku normları ile koruma altına alındığı görülmektedir.
Buna göre; Türk Ceza Kanunu’nun 121’inci maddesinde, kişinin belli bir hakkı
kullanmak için yetkili kamu makamlarına verdiği dilekçenin hukuki bir neden
olmaksızın kabul edilmemesi halinde, fail hakkında altı aya kadar hapis cezasına
hükmolunacağı düzenlenmiştir.

Görüldüğü üzere dilekçe hakkının kullanılması yasa koyucu tarafından da oldukça
önemli bir hak olarak görülmüş ve ceza hukuku alanında da hakkın kullanımının
engellenmesi bir suç fiili olarak tanımlanmıştır.
Gerçekten de dilekçe hakkı, bilgi edinme hakkı gibi demokratik bir hukuk devletinin
vazgeçilmez parçası olup, hak arama özgürlüğünün de bir yansımasıdır. Kişinin istek ve
şikâyetlerini yönetime iletmesi ve idarelere dilekçeler hakkında belli bir süre içerisinde
cevap verme ödevi yüklemesiyle keyfiliği önleyici bir niteliğe sahiptir. Bu hakkın etkin
bir şekilde kullanılması, yalnızca vatandaşların ilgili mercilere dilek ve şikâyetlerini
iletip çözüme kavuşturma amacını yerine getirmekle kalmaz; aynı zamanda idarelerin
de mevcut idari işleyişten kaynaklanan dilek ve şikâyetlerden haberdar olmasına ve
gerektiğinde söz konusu işleyişte değişikliklere gidebilmesine imkan tanır.

Bilgi edinme hakkının usul ve esasları, 4982 sayılı Bilgi Edinme Hakkı Kanunu’nda
düzenlemiş, Kanun'un 4'üncü maddesinde Anayasa’da yer alan herkesin bilgi edinme
hakkına sahip olduğu amir hükmü tekrarlanmıştır. Kanun'un 5’inci maddesi uyarınca,
kamu kurum ve kuruluşları ile kamu kurumu niteliğindeki meslek kuruluşları bu
Kanun'da yer alan istisnalar dışındaki her türlü bilgi veya belgeyi başvuranların
yararlanmasına sunmak ve bilgi edinme başvurularını etkin, süratli ve doğru
sonuçlandırmak üzere, gerekli idarî ve teknik tedbirleri almakla yükümlü kılınmıştır.

Kanun'un temel amacı açısından serbesti kural olmakla birlikte, 4982 sayılı Kanun
kapsamındaki bir bilgi edinme başvurusu bu Kanun'un getirdiği bir istisnaya dayanılarak
reddedilebilecektir. Bilgi edinme hakkının istisnaları Kanun'un 15 ilâ 27'nci maddeleri
arasında tahdidi olarak sayılmıştır. Kanun'da yer alan bu istisnalar, yargı denetimi
kapsamındaki işlemler, devlet sırrına, ülkenin ekonomik çıkarlarına, istihbarata, idari ve
adli soruşturma ve kovuşturmaya ilişkin bilgi ve belgeler, özel hayatın ve haberleşmenin
gizliliği, ticari sır, fikir ve sanat eserleri, kurum içi düzenlemeler, kurum içi görüş, bilgi
notu ve tavsiyelerden oluşmaktadır.
Kanun'da yer alan bu istisnaların somut olarak belirlenmesi, bilgi edinme hakkının
kullanımının temel amacının belirlendiği, Kanun'un 1'inci maddesinde yer alan
“demokratik ve şeffaf” yönetimin gereği olan eşitlik, tarafsızlık ve açıklık ilkelerine
işlerlik kazandırmaktadır.

172 2021 YILLIK RAPOR