Page 42 - Karabağ Raporu

40 Karabağ İnsan Hakları İnceleme Raporu

Beyannamesinde düzenlendiği şekliyle “Herkesin yarattığı, her türlü bilim,
edebiyat veya sanat eserlerinden mütevellit manevi ve maddi menfaatlerin
korunmasına hakkı vardır.” Ekonomik, Sosyal ve Kültürel Haklar Uluslararası
Sözleşmesi’nde ise bilim ve kültürün korunması ve geliştirilmesi için gerekli
önemleri almayı gerektiği düzenlenmiştir.

Her ne kadar kültürel malın tanımı ilk defa 1954 tarihli Lahey Sözleşmesinde
(UNESCO’nun Silahlı Çatışma Halinde Kültür Mallarının Korunmasına Dair
Sözleşmesi) yapılmış olsa da savaş dönemlerinde kültürel malların korunmasına
dair öncesinde de çok sayıda düzenleme yer almaktadır. 1899 ve 1907 tarihli Lahey
Sözleşmelerinde çatışmalarda ibadete, güzel sanatlara, ilimlere ve hayırseverliğe ait
binaların, tarihi eserlerin korunması gerektiği, Devlete ait olsa bile bahsi geçen
binalara ait malların özel mülkiyet gibi muamele görmelere gerektiği düzenlenmiş
ve benzer kurumların, tarihi sanat eserlerine ve ilme tahsis edilmiş binaların her
türlü zapt, imha ve tahribi yasaklanmıştır.

Çatışma kurallarının, savaş hukukundan insancıl hukuka evrilmesini sağlayan 1949
tarihli Cenevre Sözleşmeleri’ne Ek 1977 Tarihli I ve II No’lu Ek Protokollerinde
de yine konuyla ilgili genel düzenlemelerin olduğu görülmektedir. 1977 Tarihli
I No’lu Ek Protokol’ün 53üncü maddesi “Kültürel malların ve ibadet yerlerinin
korunması” hakkında olup, kültürel ve ruhani miras oluşturan tarihi anıtlar, sanat
eserleri ya da ibadet yerlerine saldırı, bu varlıkların çatışmaların desteklenmesi
için kullanılması veya misilleme hedefi haline getirilmesi yasaklanmıştır. Aynı
protokolün 85. maddesinde, tarihi abideler, sanat eserleri ve ibadet yerlerinde
tahribata yol açmanın ağır savaş suçu olarak görüleceği belirtilmektedir.
II No’lu Ek Protokol’ün 16ncı maddesinde ise, halkların kültürel ve manevi
miraslarını oluşturan tarihi anıtlara, sanat eserlerine ya da ibadet yerlerine karşı
herhangi bir düşmanca davranışta bulunmak ve bu yapıları askeri çabaları
desteklemek için kullanmak yasaklanmış olup, 1954 Tarihli Lahey Sözleşme
hükümlerinin göz önünde bulundurulması gerekmektedir.

1954 tarihli Lahey Sözleşmesinin 1inci maddesinde kültürel malların tanımı
yapılmış olup, buna göre;

a) Dinî veya lâik, mimari, tarihi anıtlarla sanat anıtları, arkeolojik değerlerdeki
yerler, bütünü itibariyle tarihi veya artistik bir alâka arzeden yapı toplulukları,